5 marca 1953 roku nastąpił moment, na który czekało wiele osób w kilkudziesięciu państwach byłego ZSRR. Nareszcie zmarł Józef Stalin. Ale to wcale jeszcze nie oznaczało, że wraz z jego śmiercią zakończył się terror, który zapoczątkował. Musiało minąć kilka lat, zanim sowiecka machina zmieniła tory.
Stalin zmarł, tak przynajmniej się mówi, 5 marca 1953 roku. Czy możemy być pewni tej daty? Lekarze ponoć bardzo długo nie chcieli przyznać, że towarzysz Iosif Wissarionowicz Dżugaszwili odszedł. Przez pewien czas twierdzono, że tylko mocno się rozchorował i próbowano go budzić. Jak wyglądały w Rosji te dni, kiedy wierchuszka już wiedziała, że dyktator umarł?
Wcale nie było pewne, kto go zastąpi. Kandydatów było co najmniej kilku i Chruszczow nie był liderem tego wyścigu. Ławrientij Beria, szef NKWD, odpowiedzialny między innymi za mord polskich oficerów w Katyniu, czy prawa ręka Stalina Gieorgij Malenkow, zdawałoby się, że mieli większe szanse na przejęcie władzy, ale tak się nie stało. Dlaczego?
W lutym 1956 roku Nikita Chruszczow, nowy przywódca ZSRR wygłasza tajny, antystalinowski referat pt. "O kulcie jednostki i jego następstwach". W Polsce niedługo później umiera Bolesław Bierut. Protesty antykomunistyczne wybuchają między innymi na Węgrzech, gdzie zostają krwawo stłumione, dochodzi do wydarzeń czerwca 1956 roku w Poznaniu, gdzie także interweniuje ponad 10 tysięcy radzieckich żołnierzy i 400 czołgów.
Wreszcie w październiku 1956 roku władzę w komunistycznej Polsce przejmuje Władysław Gomułka, który nawet dla środowisk katolickich jest swojego rodzaju nadzieją na prodemokratyczne zmiany. Z kraju wyjeżdża generał Konstanty Rokossowski, który dotychczas czuwał aby polityka Moskwy była jedyną obowiązująca w PRL. Radość z odwilży nie trwa jednak długo, bo już za kilka miesięcy powstaje ZOMO, a Urząd Bezpieczeństwa zostaje przekształcony w Służbę Bezpieczeństwa.
Rozmawiamy z dr. Krzysztofem Łagojdą z Oddziałowego Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Spotkanie prowadzi Piotr Kaszuwara.