Βώλακας, χωριό παραμεθόριο στους πρόποδες του όρους Φαλακρό, λίγα χιλιόμετρα από την Βουλγαρία. Χωριό με ξεχωριστή παράδοση, με εξέχουσα θέση στον πλουσιότατο χάρτη τοπικών μουσικοχορευτικών ιδιωμάτων της περιοχής της Δράμας, Ένα από τα στοιχεία που καθιστούν τον Βώλακα ξεχωριστό και η ύπαρξη γυναικείων πολυφωνικών τραγουδιών. Ο Βώλακας κατέχει ξεχωριστή θέση στον ευρύτερο χάρτη των ελλαδικών πολυφωνιών, όντας η πιο ξεχωριστή σχετική παράδοση εκτός της Ηπείρου, μαζί με κάποια χωριά της Κέρκυρας που έχουν κι εκείνα τη δική τους πολυφωνία. Παλαιότερες καταγραφές επιβεβαιώνουν την ύπαρξη γυναικείων πολυφωνικών τραγουδιών και στην Κάτω Κάρπαθο.
Ένας σημαντικός ερευνητής της πολυφωνίας του Βώλακα ήταν ο Ελβετός εθνομουσικολόγος Samuel Baud Bovy που συμπεριέλαβε σχετική αναφορά στο βιβλίο του "Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι" που εξέδωσε το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, με σημείωμα του Φοίβου Ανωγειανάκη, το 1984. Ο ερευνητής μάλιστα, επιλέγει να αναφερθεί στον Βώλακα (σελίδα 48), μέσα από το τραγούδι ετούτης της καταγραφής - την "Ιβάνα". O S.B.B. αναφέρει βουλγάρικη επίδραση σε τούτα τα τραγούδια, με βάση τις αναλογίες τους με τον τρόπο τραγουδίσματος στην ευρύτερη περιοχή της κοιλάδας της Μέστης (Νέστου όπως λέγεται από τους Βούλγαρους), στην άλλη πλευρά των συνόρων. Ο ερευνητής αναφέρεται στη δομή του τραγουδιού, στον τονισμό των συλλαβών με βάση τη μουσική αλλά και στο ισκοράτημα - τη δεύτερη φωνή - που δεν είναι σταθερή αλλά κινείται ανάμεσα σε τρεις τόνους (τονική, υποτονική και τρίτη βαθμίδα) σε αναλογία με τα πολυφωνικά στην άλλη πλευρά των συνόρων.
Το Πολυφωνικό Καραβάνι που διοργανώνει η "Άπειρος" από το 1998 μέχρι σήμερα, έχει επισκεφτεί αρκετές φορές τον Βώλακα, από το 2004 και μετά. Σκοπός η επιτόπια έρευνα ενός τελείως ξεχωριστού πολυφωνικού ιδιώματος και η προβολή του, στο πλαίσιο του συνόλου των ελλαδικών και ελληνόφωνων πολυφωνιών που προσπαθεί να αναδείξει και να διαδόσει. Στο πλαίσιο αυτό επέστρεψε τον Μάιο του 2017, αυτή τη φορά πραγματοποιώντας επιτόπιες καταγραφές και στα χωριά στην άλλη πλευρά των συνόρων που φώτισαν τις εθνομουσικολογικές επισημάνσεις με ενδιαφέροντα τρόπο. Οι καρποί αυτής της συγκριτικής έρευνας θα κοινωνηθούν ολοκληρωμένα και τεκμηριωμένα μετά από την ολοκλήρωση της σχετικής έρευνας. Στο μεταξύ, το Αρχείο Πολυφωνικού Τραγουδιού κοινωνεί υλικά από τις επιτόπες καταγραφές του στον Βώλακα σε μια πρώτη επεξεργασία τους. Όπως ετούτη την καταγραφή της "Ιβάνας" που πραγματοποιήθηκε στις 20 Μαϊου 2017 με πενταμελή γυναικείο όμιλο και με τη συνοδεία του Μάρκου Παύλου στην γκάιντα και της συζύγου του Βαγγελιώς στον νταχαρέ. Ο Μάρκος Παύλου έχει στηρίξει πολύ την προβολή της παράδοσης του χωριού του και οι ευχαριστίες μας είναι από καρδιάς, όπως και στις γυναίκες του Βώλακα που μας καλωσορίζουν κάθε φορά με τόση αγάπη.
Η παρούσα ερμηνεία του τραγουδιού είναι πιο αρτιμελής στιχουργικά σχ σχέση με περισσότερο διαδεομένες, παλαιότερες καταγραφές και δισκογραφήσεις του. Εδώ τραγουδιούνται οι στίχοι:
Ιβάνα, καλέ Ιβάνα, Ιβανα
Ιβανα νερό γεμίζει, γεμίζει
Κι Ιβάνης τ΄άλογο ποτίζει, ποτίζει
και στην Ιβάνα μιλούσε μιλούσε
Ιβάνα καλέ Ιβάνα Ιβανα
δως μου νερό για να πιω, για να πιω
να πιω για να μεθύσω
Ίβανε βρε Ίβανε, Ίβανε
εσύ για νερό δεν διψάς, δεν διψάς
μον΄ θες κορίτσια να γελάς, να γελάς
Ιβάνα καλέ Ιβάνα, Ιβαβα
από που με γνωρίζεις, γνωρίζεις
Σε γνωρίζω, γνώριζω
τα μάτια σου τρέμουνε, τρέμουνε
σαν το φύλλο στο νερό, στο νερό
σαν ψαράκι θαλασσινό, θαλασσινό
Το τραγούδι, όπως και άλλα, τραγουδιέται και στο "ντόπιο" ιδίωμα. Εδώ τραγουδιέται με τη συνοδεία γκάιντας και νταχαρέ - κάτι που προέκυψε τις τελευταίες δεκαετίες αγού ως τότε τα γυναικεία, δίφωνα τραγούδια τραγουδιόταν καθαρά φωνητικά, όπως και τώρα πολλά από αυτά.
Επιμέλεια: Αλέξανδρος Λαμπρίδης
Συλλογική ομάδα Αρχείου Πολυφωνικού Τραγουδιού
apiros@otenet.gr, www.polyphonic.gr