(Əңгімеден үзінді) Көлік ызғып келеді. Рульде Досан. Екеуміз әр нәрсені бір айтып, ақыры дін мәселесіне ойыстық, мұртсыз сәләфтарды, қауға сақалдар мен шолақ балақтарды, олардың «патша» дегенді «Отан» дегеннен жоғары қоятынын біраз қаузадық. - Еһ, ертең балаларымыздың басын қатырмаса болды... Досан көз қиығымен маған қарап, басын изеді. Екеуміз бір сәтке үнсіз қалдық. Бір мезетте Досанның ойына бір нәрсе түскендей болды. - Білесің бе, осы бізге дін үйретіп жүргендердің ешбірі «обал» сөзінің мағынасын түсіндіре алмайды? -Неге? - Мысалы мен бір жыл Иранда оқыдым. Ол жақтың студенттері бізді, біз оларды жиі қонаққа шақыратынбыз. Сонда байқағаным, Ислам Республикасының жастары жерге жайылатын дастарханның үстінен олай-бұлай аттап жүре береді. Қазақтар шыр-пыр боламыз. «Әй, болмайды!» - десек «Неге?», - деп бетімізге бажыраяды. Обал болады! Аналар иығын қиқаң еткізеді. - Досан қызына әңгімелей бастады. - Жұп-жұқа қатпар нандары бар, студенттерге береді. Айналасы жарты сағаттың ішінде жаңағы нан қоқайып қатып қалады. Соны қапқа салып, аяғымен нығыздағанды да көрдік. Обал ғой, енді... Түсіндіре алмадық. Оларда біздің «обалдың» мағынасын дөп ұқтыратын сөз жоқ екен. Діни тұрғыда осындай дәрежеге жеткен қазаққа біреулер келіп ақыл айтады, ата-бабадан келе жатқан жолды бұзады! Ұлтқа обал емес пе, а, бауырым? Ол маған тағы бір қарап қойды. Үндемедім. Ойланатын, зерделейтін мәселе екен... Қазақта ешбір дін жетесіне жеткізіп түсіндіре алмайтын, ешбір тіл нақ сипаттап аудара алмайтын «обал» деген ұғым бары рас. Ол сөз бізге Ислам діні арқылы келген екен. Мысалы «Хашр» сүресінің 15 аятында «Олар істеген істерінің обалын тартады» деген сөз бар. Бір аудармада «жазасын» делініп жүр. Бұған қарасақ «обал» «күнә, жаза» деген болып шығады. Дұрыс делік. Тек арабтан сіңсе де қазақтың «обалының» мағынасы әлдеқайда терең. Қазақта бұл сөз ар-ұят, иман кодексі! «Обал болды, обалына қалды, обалына қалма» деген ұғымның бәрінің мәні де, түбі де тұңғиық. Ал, арабтардың өзінде «обал» сөзі тым көп қолданылады екен: бір нәрсенің күшейтілуі, жинақталуы, тіпті төпелеген ақ жауын да обал деп аталады. Сондықтан болар олардың түйсігінде бұл сөз қазақ ұғымына шендесе алмайды. Иран жастарының Досанның дастарханынан аттап жүре беруі, нанды аяқпен нығыздауы сол пайым-парасат деңгейінің басқа сатыда болғандығының салдары. Олар адал асынан қара табанын асыра өтіп бара жатқандарға алара қараған қазақ баласын түсінбейді. Орыстар да ұядағы бұршақ ұрып тастаған балапанды көрсе «жалко» деп қоя салады. «Жаль» мен «жалко» қазақтың «апыр-ай, обал болыптысын» дөп бере алмайды. Оны аудармашылар да біледі, сөздікке обалды-грех деп аударулары соны білдірсе керек. «Жалко» -аянышты, «грех» - күнәні білдіреді, «обал»-... Сүт төгілсе - обал, нан қоқымы шашылса - обал, көкті жұлсаң - обал, баланың қарны тоймай қалса - обал, жүйрік ат аяқтан қалса - обал... Осының бәріне «великий и могучидің» жалкосын қойып көрсең жаны ашығанның шалажансар лебізі шығады. Арабтың жаза, күнә дегенге саятыны да еш үйлеспейді. Қазақ баласы осы «обалмен» тәрбиеленеді. Бұл аса биік мистикалық-психологиялық күй. Киесі бар, ерік- жігеріңді уыста ұстататын ұғым! Оны білген жан адамгершіліктен аттамайды. Түсіндіру қиын. Мұндай сана діни-рухани ғұламалықтың шыңына жеткен ұлтқа ғана тән болса керек. Менің, мен секілді көптің түсінбеуі-сол шыңнан етекке ентелеп бара жатқан топтың санатында болуымзда. Айналамыз нөпір. Құлдыраңдап, құлдырап барамыз. Табан тірер бұдыр жоқ. Балтыры шыдамай домалап кеткендердің, басы жерге сарт-сұрт ұрылғанын көріп «Туһ, анау байғұсқа обал болды ғой» деп дауыстап қоямыз. Тек сол обалды өзіміз түсінбейміз. Күнә, жаза деген сөздерді қосарласақ жаңағы сөйлеміміз шатпақ болып шығады. «Ана байғұсқа жаза болды ғой... күнә болды ғой...» Бұл не сөз?! Мүмкін ол пәк жан шығар, мүмкін ол жауыз тағдыр ері мен ұлдарын жалмаған кейуана шығар, мүмкін ол тұлдыр қалған ұл шығар, зар жылаған қыз шығар... Оның сүрінгеніне «күнәнің» не қатысы бар? Оның обалы кімге сонда? Білмеймін.
Пікірлер: 1
(Əңгімеден үзінді) Көлік ызғып келеді. Рульде Досан. Екеуміз әр нәрсені бір айтып, ақыры дін мәселесіне ойыстық, мұртсыз сәләфтарды, қауға сақалдар мен шолақ балақтарды, олардың «патша» дегенді «Отан» дегеннен жоғары қоятынын біраз қаузадық. - Еһ, ертең балаларымыздың басын қатырмаса болды... Досан көз қиығымен маған қарап, басын изеді. Екеуміз бір сәтке үнсіз қалдық. Бір мезетте Досанның ойына бір нәрсе түскендей болды. - Білесің бе, осы бізге дін үйретіп жүргендердің ешбірі «обал» сөзінің мағынасын түсіндіре алмайды? -Неге? - Мысалы мен бір жыл Иранда оқыдым. Ол жақтың студенттері бізді, біз оларды жиі қонаққа шақыратынбыз. Сонда байқағаным, Ислам Республикасының жастары жерге жайылатын дастарханның үстінен олай-бұлай аттап жүре береді. Қазақтар шыр-пыр боламыз. «Әй, болмайды!» - десек «Неге?», - деп бетімізге бажыраяды. Обал болады! Аналар иығын қиқаң еткізеді. - Досан қызына әңгімелей бастады. - Жұп-жұқа қатпар нандары бар, студенттерге береді. Айналасы жарты сағаттың ішінде жаңағы нан қоқайып қатып қалады. Соны қапқа салып, аяғымен нығыздағанды да көрдік. Обал ғой, енді... Түсіндіре алмадық. Оларда біздің «обалдың» мағынасын дөп ұқтыратын сөз жоқ екен. Діни тұрғыда осындай дәрежеге жеткен қазаққа біреулер келіп ақыл айтады, ата-бабадан келе жатқан жолды бұзады! Ұлтқа обал емес пе, а, бауырым? Ол маған тағы бір қарап қойды. Үндемедім. Ойланатын, зерделейтін мәселе екен... Қазақта ешбір дін жетесіне жеткізіп түсіндіре алмайтын, ешбір тіл нақ сипаттап аудара алмайтын «обал» деген ұғым бары рас. Ол сөз бізге Ислам діні арқылы келген екен. Мысалы «Хашр» сүресінің 15 аятында «Олар істеген істерінің обалын тартады» деген сөз бар. Бір аудармада «жазасын» делініп жүр. Бұған қарасақ «обал» «күнә, жаза» деген болып шығады. Дұрыс делік. Тек арабтан сіңсе де қазақтың «обалының» мағынасы әлдеқайда терең. Қазақта бұл сөз ар-ұят, иман кодексі! «Обал болды, обалына қалды, обалына қалма» деген ұғымның бәрінің мәні де, түбі де тұңғиық. Ал, арабтардың өзінде «обал» сөзі тым көп қолданылады екен: бір нәрсенің күшейтілуі, жинақталуы, тіпті төпелеген ақ жауын да обал деп аталады. Сондықтан болар олардың түйсігінде бұл сөз қазақ ұғымына шендесе алмайды. Иран жастарының Досанның дастарханынан аттап жүре беруі, нанды аяқпен нығыздауы сол пайым-парасат деңгейінің басқа сатыда болғандығының салдары. Олар адал асынан қара табанын асыра өтіп бара жатқандарға алара қараған қазақ баласын түсінбейді. Орыстар да ұядағы бұршақ ұрып тастаған балапанды көрсе «жалко» деп қоя салады. «Жаль» мен «жалко» қазақтың «апыр-ай, обал болыптысын» дөп бере алмайды. Оны аудармашылар да біледі, сөздікке обалды-грех деп аударулары соны білдірсе керек. «Жалко» -аянышты, «грех» - күнәні білдіреді, «обал»-... Сүт төгілсе - обал, нан қоқымы шашылса - обал, көкті жұлсаң - обал, баланың қарны тоймай қалса - обал, жүйрік ат аяқтан қалса - обал... Осының бәріне «великий и могучидің» жалкосын қойып көрсең жаны ашығанның шалажансар лебізі шығады. Арабтың жаза, күнә дегенге саятыны да еш үйлеспейді. Қазақ баласы осы «обалмен» тәрбиеленеді. Бұл аса биік мистикалық-психологиялық күй. Киесі бар, ерік- жігеріңді уыста ұстататын ұғым! Оны білген жан адамгершіліктен аттамайды. Түсіндіру қиын. Мұндай сана діни-рухани ғұламалықтың шыңына жеткен ұлтқа ғана тән болса керек. Менің, мен секілді көптің түсінбеуі-сол шыңнан етекке ентелеп бара жатқан топтың санатында болуымзда. Айналамыз нөпір. Құлдыраңдап, құлдырап барамыз. Табан тірер бұдыр жоқ. Балтыры шыдамай домалап кеткендердің, басы жерге сарт-сұрт ұрылғанын көріп «Туһ, анау байғұсқа обал болды ғой» деп дауыстап қоямыз. Тек сол обалды өзіміз түсінбейміз. Күнә, жаза деген сөздерді қосарласақ жаңағы сөйлеміміз шатпақ болып шығады. «Ана байғұсқа жаза болды ғой... күнә болды ғой...» Бұл не сөз?! Мүмкін ол пәк жан шығар, мүмкін ол жауыз тағдыр ері мен ұлдарын жалмаған кейуана шығар, мүмкін ол тұлдыр қалған ұл шығар, зар жылаған қыз шығар... Оның сүрінгеніне «күнәнің» не қатысы бар? Оның обалы кімге сонда? Білмеймін.