"Улуғбек хазинаси" аудио китоби
"Ўзбекистон" телеканали
"Одил Ёқубов романи
Улуғбек аввало, темурийзода, тож-тахт тақдири учун жавобгар шахс бўлгани учун, нима қилиб бўлса-да у ҳокимиятни қўлда сақлаб қолиш учун тиришади; аммо у қора кучлар қуршовида қолади. Ўз ўғли эса уларнинг қўлида қўғирчоқ, тож-тахт деб отага қарши бош кўтарган. Бу ҳол буюк алломани чексиз қийноқлар гардобига тортади. Улуғбек образида инсоний ғурур жуда кучли қилиб тасвирланган. У темурий сифатида қони жўш уриб тож-тахт ҳимояси учун ўғлига қарши жангга отланади, лекин олим сифатида виждонан жуда қийналади, эл-юрти, келгуси авлодлар олдида бундай ишга қўл урганлиги учун ор қилади, ѐмон ном қолдиришдан қўрқади. Мирзо Улуғбек - танти, олижаноб одам, муносиб меросхўр топилса, тож-тахтни яхшиликча топширишга ҳам тайѐр; бироқ авлодида бундай кимса йўқ. Абдуллатиф - риѐкор, яна бир ўғли Абдулазиз мажруҳ, калтабин шахс. Ота тож-тахтни уларга топширолмайди. Тарихий шахс бўлган бу қаҳрамоннинг аслида нималарни ўйлаганлиги ҳақидаги батафсил маълумотлар бизгача етиб келмаган. Мана шу ҳолатлар ифодасида ѐзувчи тўқимадан унумли фойдаланади. У Улуғбекни ҳаммадан ҳам Моварауннаҳрга қирқ йил раҳнамолик қилиб орттирган асосий бойлиги - мадрасасию расадхонаси, нодир хазинаси - тўплаган кутубхонаси-ю яратган асарлари - барчасининг йўқ бўлиб кетиши хавфи ташвишга соладиган чин инсон сифатида тасвирлайди.
Роман «тож-тахт бебақо, тафаккур эса безавол, мангу» деган ҳикмат асосида яратилган, бу ҳикмат асарда ўзининг бадиий ифодасини топган. Асардаги Улуғбек образининг фожиаси шундаки, у эгалик қилган моддий мерос - тож-
тахтнинг келажаги йўқдек, ўз ўғлидан тортиб қўл остидаги барча мансабдорлари, ишонган тоғлари хиѐнаткорлардан иборат. Унинг бахти - у тўплаган, яратган маънавий мероснинг муносиб ворислари, ишонган, садоқатли, жонкуяр шогирдлари борлиги. Энг оғир дақиқаларда ана шу ворислар сифатида Али Қушчи, Қаландар Қарноқий ѐки Мирам Чалабий кабилар олимнинг ташвишига шерик, дардига ҳамдард бўла оладиган қилиб тасвирланиши асарнинг ютуқларидан биридир. Улар Улуғбекнинг «хазинаси»ни - меросини кўз қорачиғидек асраш учун керак бўлса ўз жонларини хатарга қўядилар. Хусусан, Али Қушчи Улуғбекка ўз ўғлидан ҳам аъло фарзанд сифатида талқин қилинган. Роман бошида уни чақириб, фақат унгагина бобосидан қолган хазинанинг яширинган жойини кўрсатиши ва унга ноѐб китобларни яшириш учун шу хазинадан улуш бериши воқеаси ҳам ѐзувчининг тўқималаридан биридир. Бу ҳолат қаҳрамонларнинг диалоги орқали акс этирлган.