İran'daki Yahudilerin tarihi nin başlangıcı Antik çağın son zamanlarına rastlar. Dini kitaplar olan Yeşaya, Daniel, Ezra ve Nehemya kitaplarında Yahudilerin Pars İmparatorluğu'ndaki yaşamı ve deneyimleri aktarılmıştır. Ezra kitabında, Pars Krallarının Yahudilerin Kudüs'e dönmesine ve Tapınağın tekrar inşa edilmesine izin verdiği yazılıdır; "İsrail Tanrısı'nın buyruğu ve Pers kralları Koreş'in, Darius'un, Artahşasta'nın buyrukları uyarınca tapınağın yapımını bitirdiler." Yahudi tarihi için önemli olan bu olay M.Ö. 6. yüzyılda gerçekleşti ve bu sırada İran'da köklü ve etkili bir Yahudi cemaati bulunmaktaydı.
V. Şalmaneser'in M.Ö. 722'de Kuzey İsrail Krallığını fethedip İsrailoğullarını Horasan'a esarete göndermesiyle başlayan Yahudi diyasporasından başlayarak, Yahudiler bugünkü İran topraklarında 2700 yıldan uzun süredir yaşamaktadır. Babilliler, M.Ö. 586'da Judea'daki Yahudileri sürgüne gönderdiler. Antik İran'a göç eden Yahudiler kendi cemaatlerinin içinde yaşadılar. Antik Fars Yahudilerinin cemaatlerinin mekanı İran ile sınırlı olmayıp aynı zamanda Afganistan, Azerbaycan, Kuzeybatı Hindistan, Kırgızistan, Pakistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'dadır.
İsrail, 14 Mayıs 1948’deki kuruluşundan sadece bir gün sonra kendini komşu Arap ülkeleriyle savaşın içinde bulmuştu. Ve Filistinlilerle başlayan savaş, İsrail’in kurucusu David Ben Gurion’a ülkesinin düşmanlarla nasıl çevrelendiğini açıkça göstermişti. Gurion da bölgede Arap olmayan ülkelerle ittifak kurmayı hedefleyen Periferi Doktrini’ni geliştirdi. İsrail bu yolla Türkiye, Lübnanlı Hrıstiyanlar ve İran’la iyi ilişkiler kurmayı hedefliyordu.
İran’da 1979 yılındaki İslam Devrimi, bu işbirliğinin sonunu getirdi. İsrail’in Filistin bölgelerini işgal etmesini sert bir şekilde eleştiren Ayetullah Humeyni, İsrail’le daha önce yapılan bütün anlaşmaları feshetti. Ayrıca İsrail, 1982’de Lübnan savaşını başlatırken ve ülkenin güneyinde ilerlemeye başlarken, Humeyni de Şii milisleri desteklemesi için İran Devrim Muhafızları’nı Beyrut’a gönderdi. Ve o günlerden bu yana Hizbullah milisleri, Tahran’ın Lübnan’a uzanan kolu oldu.
İran - İsrail ilişkilerinde gerginlik ortaya çıkmaya başlarken, iki ülke arasında gizli bir işbirliği ağı kuruldu. Bu gizli işbirliğini tetikleyen başlıca gelişme ise 1980 eylülünde başlayan İran - Irak Savaşı’ydı. Saddam Hüseyin rejimi, İsrail için daha büyük bir tehditti ve İsrail bu savaşta Humeyni tarafında yer aldı. Tel Aviv’deki Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü’nün bir araştırmasına göre, İsrail bu savaşın ilk üç yılında İran’a 500 milyon dolarlık silah sevkiyatı yaptı.
“80’lerin ortalarında Irak’la devam eden savaş İran açısından pek iyi görünmüyordu. Şah döneminde İran’a silah sevkiyatının yüzde 90’ı ABD’den sağlanıyordu. Ancak daha sonra 80’lerin başında İran Silahlı Kuvvetleri’nin silahları, cephaneliği ve ikmal malzemeleri neredeyse tamamen bitmişti.“
İsrail’in yardım teklifi tam da İran’ın savaşta sıkıntı çektiği sırada gelmişti. Ayetullah Humeyni bu yardımı karşılıksız bırakmadı. 80’lerin başında Irak’ın nükleer silah üretmeye çalıştığı iddia ediliyordu. Bu da ne İsrail’in ne de İran’ın kabul edebileceği bir tehditti. İran gizli servisi, İsrail hava kuvvetlerine Irak’taki Osirak nükleer tesisini bombalarken değerli bilgiler aktardı.
Ancak İran - Irak Savaşı’nın 1988 yılında sona ermesi ve bu gizli işbirliğinin ifşa olması, İran ve İsrail arasındaki ilişkinin de bitmesine neden oldu. Zayıflayan ortak düşman Irak, üç yıl sonra ABD’nin düzenlediği operasyonla da iyice zararsız hale getirilmişti. İran açısından İsrail’le işbirliği içinde olmanın artık bir anlamı yoktu.
İsrail İran İlişkileri Tarihi: Kardeşlikten Düşmanlığa | Sınırsız Tarih
#iran #israil #ortadoğu
Merhaba "Sınırsız Tarih" kanalımızda ekibimizle birlikte tarih, bilim ve teknoloji içerikli bilgilendirici belgeseller hazırlıyoruz. Bu videolarımızı siz değerli takipçilerimizin hoş, eğitici ve keyifli vakit geçirmesi için özenle hazırlamaya çalışıyoruz. Videolarımızı hazırlamak için her ne kadar büyük vakit ve emek harcasak da sizlerin beğeni, yorum ve eleştirileri bizi daha da motive ediyor. Kanalımızda keyifli vakitler geçireceğinizi umuyoruz. Abone olarak ve videolarımızı beğenerek bizlere destek olabilirsiniz. Ayrıca sosyal medya adreslerimizi takibe alarak bize ulaşabilirsiniz. İyi seyirler dileriz. Teşekkürler
Sosyal medya hesaplarımız:
Mail: sinirsiztarih@gmail.com
Instagram: @sinirsiztarih
Twitter: @sinirsiztarih
Tik-Tok: @sinirsiztarih
Facebook: sinirsiztarih