Σπήλιος Πασαγιάννης (1874 - 1910)
Διαβάζει ο Σωτήρης Καρκαλάτος
Μουσική επιμέλεια: Σωτήρης Καρκαλάτος
Ο Σπήλιος Πασαγιάννης γεννήθηκε στην Καστανιά της Σπάρτης, όπου υπηρέτησε ο πατέρας του ως ειρηνοδίκης. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στα σχολεία των χωριών απ’ όπου πέρασε μετατιθέμενος συνεχώς ο πατέρας του. Στην Αθήνα ήρθε τελειώνοντας το γυμνάσιο, το 1892-1893. Κάνοντας το χατίρι του πατέρα του γράφτηκε στην Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου, μα δεν εξακολούθησε, γιατί η κλίση του ήταν η τέχνη. Έγραφε από νωρίς πεζά και στίχους. Ύστερα βρέθηκε μέσα στον όμιλο των νέων ηθοποιών που συγκέντρωσε γύρω του ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος, ο ιδρυτής της «Νέας Σκηνής» (1901). Σε αυτή την ομάδα ήρθε σε επαφή ο Σικελιανός με την σκέψη και την τέχνη του Πασαγιάννη, που τον καθόρισε για την μετέπειτα μεγάλη δημιουργία του. Ήταν αδερφός του Κώστα Πασαγιάννη, εξαίρετο λαογράφο, διηγηματογράφο και μεταφραστή από τα σερβικά. Ο οποίος άφησε μεγάλο και σπουδαίο έργο. Ο Σπήλιος Πασαγιάννης πέθανε σε ηλικία 37 χρονών, όταν έμπαινε μέσα στην περίοδο της πνευματικής του ωριμότητας. Είναι ένα από τα τραγικά θύματα της φτώχειας που τόσο συχνά έπληξε τον κόσμο της νεοελληνικής τέχνης.
Με το Σπήλιο Πασαγιάννη εγκαινιάζεται η νέα περίοδος στην προσπάθεια για εκμετάλλευση του δημοτικού τραγουδιού από την προσωπική ποίηση. Προχωρεί πέρα από τον Κρυστάλλη χάρις στη βοήθεια που του δίνει η μελέτη της αισθητικής του Σολωμού. Εκεί ωστόσο που έφτασε πραγματικά σε εξαιρετικά αποτελέσματα είναι η πεζογραφία. Κανείς δεν μπόρεσε να τον φτάσει στην ικανότητα να μεταφέρει στον πεζό λόγο το ουσιαστικότατο ήθος του λαού. Ο Σπήλιο Πασαγιάννης χαρακτηρίστικε για την πεζογραφία μας φαινόμενο όμοιο με αυτό του μεταγενέστερου Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ένας λόγος παραπάνω ο τόσο συγγενικός κόσμος της Μάνης με τον κόσμο της βόρειας Ισπανίας. Η Ταϋγέτα αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της πεζογραφίας του Σπήλιου Πασαγιάννη.
Δυστυχώς και οι δύο παραμένουν άγνωστοι και χαμένοι μέσα στην λήθη της ελληνικής πνευματικής ιστορίας.