นาฏยกรรมพิธี “รำพระพิราพ” (พระพิราพเต็มองค์/ พระพิราพรอนเต็มองค์/ พระพิราพทั้งองค์) ทาง คุณหญิงนัฏกานุรักษ์ (เทศ สุวรรณภารต) ตัวละครยักษ์ ประจำวังบ้านหม้อของพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร ณ อยุธยา) ผู้เป็นภริยาของ พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต) เจ้ากรมมหรสพ ในสมัยรัชกาลที่ 6 และรัชกาลที่ 7 และเป็นครูโขนละครหลวงของกรมมหรสพ 2 รัชกาล
ท่ารำพระพิราพนี้ ครูบาอาจารย์บางท่านสันนิษฐานว่า เป็นท่ารำที่คุณหญิงครูประดิษฐ์ขึ้น แต่ยกให้เป็นผลงานของสามี ซึ่งเป็นตัวโขนพระ
อย่างไรก็ตาม เนื่องจากเพลงหน้าพาทย์ ที่ใช้ในการรำ มีมาแล้วตั้งแต่ในสมัยอยุธยา อีกทั้ง อุปกรณ์ องค์ประกอบในการแสดงที่บัญญัติไว้ ล้วนมีสัญญะสื่อถึง ไศวศาสตร์ ศิวปุราณะ อันเกี่ยวกับพระวีรภัทร ที่สะท้อนความเชื่อเบื้องหลังพิธีไหว้ครูโขนละคอน จึงเชื่อได้ว่า กระบวนท่ารำพระพิราพนี้ น่าจะมีมาแล้วอย่างน้อยในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย และเป็นกระบวนท่าที่ประดิษฐ์ขึ้นโดยครูโขนผู้ชาย ซึ่งแต่เดิมใช้มหาดเล็ก กรมโขน เป็นผู้แสดง
รำพระพิราพนี้ น่าจะเป็นการรำประเภท นาฏยกรรมพิธี ที่ใช้แสดงประกอบพิธีกรรมโดยเฉพาะ เป็นเอกเทศ มากกว่ารำประกอบการแสดงโขน/ละคร เรื่องรามเกียรติ์ โดยมีจุดมุ่งหมายในการขจัดเสียซึ่ง อุปัทวอันตราย อวมงคล และอวิชชาทั้งหลาย สันนิษฐานว่า พราหมณ์หลวง ในไศวนิกาย ฝ่าย “โหรดาจารย์” ที่มาจากเมืองพัทลุง เป็นผู้ดำริให้มีขึ้น เพื่อประกอบพระราชพิธีต่างๆ โดยมีต้นแบบมาจากการเต้นวีรภัทร ของพราหมณ์ไศวนิกายในอินเดียใต้ ซึ่งแต่เดิมพราหมณ์หลวง คงเป็นผู้สาธยาย (รำ) เอง ดังนั้นจึงเปรียบการรำ เสมือนการสาธยายมนต์ และถูกจัดเป็นท่ารำ “หวงห้าม” ใช้ประกอบแต่ในพระราชพิธีสำคัญ โดยครั้งสุดท้าย สาธยายประกอบพระราชพิธีสมโภชช้างเผือกในสมัยรัชกาลที่ 7 โดยคุณครู นายรงภักดี (เจียร จารุจรณ) ลูกศิษย์ยักษ์ กรมมหรสพของคุณหญิงครู และสาธยายในพิธีไหว้ครูโขนละคอนเท่านั้น
สำหรับคลิปการแสดง สาธิตท่ารำ ชุดนี้ ได้รับการถ่ายทอดท่ารำจากคุณครูเวนิส เชียรวงศ์ ซึ่งได้รับการถ่ายทอดจาก คุณครู สมยศ โป๊ะเปี่ยมลาภ ลูกศิษย์คนสุดท้ายของคุณหญิงครู โดยผู้สาธิตท่ารำ ได้นำมาปรับปรุงท่ารำบางท่า ให้มีความสอดคล้องตามความมุ่งหมายของการสาธยาย
จัดทำคลิปโดย รายการนอกแผนที่ สวพส. โดย นภัสรัชญ์ มิตรธีรโรจน์ (นภัสกร มิตรเอม) โดยใช้คลิปเสียงดนตรีบรรเลงโดยวงปี่พาทย์เฉพาะกิจ ควบคุมวงโดยคุณครู ผศ.เดชน์ คงอิ่ม
โดยมีจุดมุ่งหมายในการอนุรักษ์ และสงวนรักษา นาฏยพิธีกรรม ชุดนี้ “เพื่อการศึกษา” เท่านั้น
คำเตือน
ด้วยเหตุผลที่ว่า ความเชื่อในอาถรรพ์ของท่ารำ ที่สงวนการรำเฉพาะผู้ที่ได้รับการถ่ายทอดอย่างเป็นทางการเท่านั้น จึงห้ามมิให้ผู้ที่ได้รับชมผู้ใด ลอกเลียนแบบกระบวนท่ารำ นำไปใช้ในการแสดง เพื่อสวัสดิภาพของตัวท่านเอง จากอาถรรพณ์ คำสาป และธรณีสาร ต่อผู้ฝ่าฝืน และห้ามนำส่วนหนึ่ง ส่วนใดของคลิปนี้ ไปเผยแพร่ โดยไม่ได้รับอนุญาต จากผู้ผลิตรายการ และผู้สาธิต
ผู้ที่ฝ่าฝืน คณะผู้ผลิตฯ ไม่ขอรับผิดชอบต่ออันตรายใดๆ ที่จะเกิดขึ้นกับท่านได้ และถือว่าคำเตือนนี้เป็นที่สุด
และขออุทิศถวาย และอุทิศคุณความดีทั้งหลาย เป็นคุรุปูชา แด่โบราณจารย์ ทุกท่าน ทุกพระองค์ตั้งแต่ ที่ได้ประสิทธวิชาและสืบสานกันมา ถึงปัจจุบัน
โอม นมัสศิวายะ ฯ
คณะผู้ผลิตรายการ “นอกแผนที่ สวพส.”