#เหลี่ยมมวย หมายถึง การเคลื่อนที่ของขบวนเท้าในรูปทรงสามเหลี่ยมเพื่อให้ได้เปรียบต่อฝ่ายปรปักษ์
This is the footwork techniques which is the secret and yet the best of Muayboran in Phraya Ratchabangsan style. If anyone practicing and learning the heart of this until become very skillful with it. He/she will be successful in all strategies and techniques. Which will break out endlessly of true Muayboran training skills.
“เหลี่ยมมวย” นั้นเป็นรากฐานการออกอวัยวุธ การถ่ายเทน้ำหนักและการปรับระยะในการเข้ากระทำคู่ปรปักษ์ ให้เข้ากับลักษณะการออกอวัยวุธหรือตรงตามจุดมุ่งหมาย ในการเข้ากระทำของลูกไม้นั้นๆ
มวยไทยโบราณถูกออกแบบโครงสร้างเหมือนกับรูปทรงพีระมิดหรือแท่งสามเหลี่ยม ไม่ว่าเราจะพลิกหรือถูกพลิกไปด้านใดก็ตาม ส่วนที่เป็น
สันของแท่งสามเหลี่ยมจะปรากฎออกมาเป็นแนวป้องกันโดยธรรมชาติของโครงสร้าง เหลี่ยมมวยมีคุณค่าอย่างมากมายในการศึกษา ภูมิปัญญาของคนมวยโบราณที่แม้ยามรับยังซ่อนเชิงรุกและแม้ในยามรุกก็สุขุมรอบคอบซ่อนเชิงรับไว้เบ็ดเสร็จในคราเดียวกัน
เมื่อเรารู้จุดมุ่งหมายและคุณประโยชน์ของเหลี่ยมมวยก็จงพิเคราะห์พิจารณา แยกแยะเป็นขั้นเป็นตอนและรวมหลักการทั้งหลายเข้าด้วยกัน ประสานกระบวนท่าทั้ง “เหลี่ยมตัวผู้” “การสืบ” “เหลี่ยมตัวเมีย” และ “การถอยถด” เข้าเป็นกระบวนเดียวกัน โดยใช้ “การย่ำเหยาะ” เป็นตัวเชื่อมประสานให้เกิดความลื่นไหลต่อเนื่อง, เกื้อกูลซึ่งกันและกัน
เหลี่ยมมวยเป็นเรื่องที่ยากในการอรรถาธิบาย จำเป็นที่จะต้องศึกษาถึงองค์ประกอบและโครงสร้างอย่างละเอียดถี่ถ้วนในทุกแง่มุม จึงจะสามารถเข้าถึงความเป็นตรรกศาสตร์ของขบวนเท้า ด้วยการบันทึกเป็นสูตรสำเร็จแล้วสำแดงผลลัพธ์ที่ได้ออกมาอย่างเป็นรูปธรรม
ส่วนความเป็นศิลป์เป็นสิ่งที่ไม่สามารถแสดงออก ให้เห็นประจักษ์ด้วยสายตาอย่างชัดเจน ต้องใช้ความรู้สึกในการกำหนดรับรู้ ขบวนพยุหยาตราหรือขบวนท่าเท้าแท้ที่จริงก็คือ “ธงชัยของพาหุยุทธ์” เป็นหัวใจของการรุกรับ หากขบวนเท้ามี
ประสิทธิภาพอย่างเต็มเปี่ยม ย่อมหมายถึงสรรพอาวุธที่บุกจู่โจมและตั้งรับ ย่อมเปี่ยมประสิทธิผลเช่นกันการแปรขบวนเท้าหรือเปลี่ยนรูปขบวนของมวยไทยโบราณ ก็คือการเปลี่ยนยุทธวิธีในการเข้าตี ซึ่งหมายถึงลักษณะ, ทิศทาง, ความรวดเร็ว, กลอุบาย, ระยะในการเข้ากระทำ, และ จังหวะในการเข้าตี
ส่วนการแก้ทางมวยและการใช้กลยุทธ์มวยไทยโบราณ ย่อมต้องอาศัยเหลี่ยมมวยเป็นกุญแจไขไปสู่ชัยชนะ เปรียบประดุจดังขุนศึกผู้เรืองฝีมือย่อมต้องมีม้าศึกคู่ใจ ที่จะต้องประสานกระบวนเพลงอาวุธกับฝีเท้าของม้าศึกให้เป็นไปตามวิถีจิตแห่งตน รากฐานของรูปทรงสามเหลี่ยมกับการออกอวัยวุธของมวยไทยโบราณ เป็นเรื่องของการถ่ายเทน้ำหนัก “คานดีดคานงัด” ทั้งยังเป็นหัวใจของการ “ทุ่มทับ จับหัก” ที่จำเป็นจะต้องศึกษาทำความเข้าใจให้ละเอียดลึกซึ้ง จึงสามารถไปถึงเป้าหมายของความสำเร็จ
ในพาหุยุทธ์มวยไทยโบราณชั้นสูงได้ ซึ่งการพลิกเหลี่ยมในรูปจรดของมวย นี้จะต้องทำงานสอดประสานกับการเคลื่อนที่ของ “เหลี่ยมมวย” และต้องเข้าใจกฏธรรมชาติของการใช้แรง “ยืมแรง ตามแรง เปลี่ยนแรง”
ซึ่งเหลี่ยมมวยดังกล่าวนี้คือการย่อส่วนองคพยพส่วนต่างๆให้เคลื่อนไหว ไปตามตำแหน่งของการจัดทัพตามตำราพิชัยสงครามซึ่งได้รับอิทธิพลมาจาก “ธรรมชาติวิทยา”นั่นเอง
*คำอธิบายจากหนังสือ "พาหุยุทธ์มวยไทยโบราณ บังสันเสนี"
ตำรับพระยาราชบังสัน บทที่ 8 หน้าที่ 221-222 หัวข้อ "เหลี่ยมมวย"
*โดย ครูมัด วนารัตน์ "ภูวศักดิ์ บังสันเสนี"