"Кўҳна манзиллар" кўрсатуви
"Ўзбекистон тарихи" телеканали
Тарихий ҳодисалар ва воқеаларнинг тарихий аниқлигида, тарихий-маданий тараққиёт босқичларида шундай жиҳатлар борки, уларни бир-бири билан мантиқий таққослаш, қиёсий солиштириш асосида ўрганиш, қўйилган масалага кўпгина ойдинликлар киритиши тадқиқотчилар томонидан эътироф этилган. Чунончи, Ўрта Осиё умуман, дунё тарихида рўй берган урбанистик (шаҳар маданияти ва шаҳарсозлик) жараёнлар ҳусусида турли даврларда олиб борилган археологик тадқиқотлар натижаларини таҳлил этиш ва қиёслаш бу жараёнларни чуқур ва ҳар томонлама таърифлаш имконини беради. Шунинг учун ҳам Ўрта Осиё турли қадимги тарихий-маданий вилоятларидаги урбанистик жараёнлар тарихини ҳақиқий манбалар -археологик ва ёзма манбалар асосида таҳлил этиш жамиятда рўй берган қадимги тарихий-маданий жараёнларни англаб етишда беқиёс аҳамият касб этади. Чоч воҳасидаги урбанистик жараёнлар тарихи ҳам бундан мустасно эмас.
Фикримизча, тарих фанида урбанистик жараёнларни тадқиқ этишнинг нисбатан кенг қамровли бўлиши учун давлатчилик тараққиёти босқичларини ҳар томонлама тадқиқ этаётган пайтимизда, унинг ажралмас қисми сифатида шаҳарларга алоҳида эътибор қаратишимиз лозим. Чунки шаҳарлар шаклланиши ва ривожланишининг умумий қонуниятлари фақат бутун жамият ривожи билан боғлиқ бўлган урбанистик жараёнлар тартибида аниқланади. Урбанистик муносабатлар ривожланиш жараёнида айрим вазифалар ўзгаради, айримлари йўқолади, айримлари мураккаблашиб, нисбатан юқори даражага кўтарилади.
Қадимда, айниқса, Ўрта Осиё мусулмон Шарқида ўзининг табиий бойликлари билан машҳур бўлган, асосий ҳудудларини Тошкент воҳаси ташкил этган қадимги Чоч ўрта Сирдарё ҳавзасида жойлашган. Уч томондан қорли “осмон тоғлари” - Тяншань, Чотқол ва Қурама адирлари билан ўралган воҳа Сирдарёнинг ирмоқлари Чирчиқ ва Оҳангарондан сув ичувчи ҳосилдор ерлари ва боғлари билан шуҳрат қозонган. Тоғолди ҳудудларидаги тоғлар, адирлар, яйловлар йил давомида ҳайдама ва ярим кўчманчи чорвачилик учун қулай шароит яратган эди. Чотқол ва Қурама тоғларидаги фойдали қазилмалар конлари олтин ва қумуш, мис ва темир, қимматбаҳо тошларига бой бўлган Яксарт-Сирдарё қадимдан воҳалардаги ўтроқ халқлар ва Буюк даштдаги кўчманчи қабилалар ўртасидаги маданий ва этник алоқаларда воситачи вазифасини ўтаган. Чоч ушбу алоқаларнинг энг фаол зонасида жойлашган.