GÜMÜŞ;
Alm. Silber (n), Fr. Argent (m), İng. Silver. Kimyâda simgesi Ag olan, beyaz, parlak, kıymetli bir metalik element. Atom numarası 47, atom ağırlığı 107,87’dir. Erime noktası 961,9°C, kaynama noktası 1950°C ve özgül ağırlığı da 10,5 gr/cm3tür. Çoğu bileşiklerinde +1 değerliklidir. Ag sembolü Lâtince argentum kelimesinden gelir.
Târihi: Gümüş çok eskiden beri bilinmektedir. Fakat yine de altın ve bakırdan sonra keşfedilmiştir.
Altın az olmasına rağmen, dünyânın her yanına yayılması sebebiyle daha önce kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca tabiî hâlde gümüş az olup, çok derinlerde bulunuyordu. Gümüşün M.Ö. 3100 yıllarında Mısırlılar ve M.Ö. 2500 yıllarında Çinliler ve Persler tarafından kullanıldığı belirtilmiştir.
Atina’daki gümüş mâdenlerine Yunan târihinde rastlanır. M.Ö. 800 yıllarına doğru gümüş, Nil Nehri havâlisinde para olarak kullanılmaya başlanmıştır. Gümüşü ilk olarak Romalıların işlemeye başladıkları iddiâ edilmektedir.
Endüstri ilerledikçe daha karışık ve saf olmayan gümüş filizleri üzerinde çalışılmaya başlandı. Bugün gümüş büyük bir nisbette bakır, kurşun ve çinko istihsalindeki yan ürünlerden elde edilir. Çok nâdir olarak da bâzı yerlerde sâdece gümüş istihsâli ile uğraşılır. Bu da çok pahalıya mâl olur.
Bulunuşu: Çok eskiden gümüş, dünyânın birçok yerlerinde az miktarda bulunan tabiî gümüş kaynaklarından elde ediliyordu. Tabiî gümüş; saf veya daha çok altın, bakır, civa ve diğer metallerle alaşımlar hâlinde bulunuyordu. Norveç’te Güney Peru’da, Colorado’da kazılarda işlenmiş büyük külçeler bulunmuştur. 1860’ta sekiz tonluk bir külçe İspanya’da çıkartılmıştır. Gümüş, daha çok yer kabuğuna dağılmış bileşikler hâlinde bulunur. En çok rastlanan gümüş filizleri argentit (Ag2S) ve gümüş klorür (AgCl) olmaktadır. Arsenik veya antimonla karışmış sülfür filizleri de vardır.
Üretim: Gümüş, târihte birçok usûllerle filizlerinden ayrılmıştır. En eski metodlardan biri, kurşunla karıştırma usûlüdür. Bu usûlde gümüş filizleri veya saf olmayan gümüş ürünleri kurşun veya kurşun filizleriyle basit bir fırında eritilir ve gümüş-kurşun karışımı elde edilir. Buradan da kolay bir şekilde saf gümüş kazanılır.
Diğer bir usûl de, amalgama metodudur. Çamur hâline getirilen gümüş filizleri, tuz ve civayla muâmele edilerek, elementel gümüş elde edilir. Bundan başka siyanat usûlü gibi birçok gümüş elde etme usûlleri geliştirilmiştir.
Özellikleri: Gümüş; ışığı çok iyi yansıtan, dövülebilen, sünek bir metaldir. Bir gr gümüşten 2000 m uzunluğunda ince tel çekilebilir. Elektrik sistemde küp ve altıgen olarak kristallenir. Koordinasyon sayısı altı olduğu hallerde, yaklaşık atom çapı 1,444 ansgtrom değerini alır.
Atmosferde oksitlenmeye karşı büyük bir mukâvemet gösterir. Bakırdan daha zor, altından ise daha kolay oksitlenir. Standart elektrot potansiyeli 0,7978 v. dir. Asitlere ve birkaç organik maddeye karşı aşınmaz. Fakat nitrik asit ve derişik sıcak sülfirik asitte kolayca eritilir. Ayrıca kükürt ve birçok kükürt bileşikleriyle hemen birleşir. Gümüş eşyâ üzerindeki kararmanın sebebi, havadaki hidrojen sülfür ve yumurta gibi bâzı yiyeceklerde bulunan kükürttür.
Periyodik tabloda ağır metaller grubu içinde yer alan gümüşün, çoğu özellikleri bakırın özelliklerine benzemekle berâber bakır, çoğu bileşiklerinde iki değerlikli olması ile gümüşten farklıdır.
Alaşımları: Saf gümüş kolay paslanmaz. Elektrik ve ısıyı çok iyi iletir. Fakat, çok yumuşak olup, mekanik kuvvete karşı direnci azdır. Ayrıca atmosferde parlaklığını kaybederek donuklaşır. Bu sebepten daha sert diğer metallerle alaşımları hâlinde kullanılır.