Film dokumentalny "Dzieci sowieckich deportacji" zrealizowany przez Dział Dokumentacji Filmowej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, przedstawia wywózki w głąb Rosji i późniejszą ucieczkę z sowieckich łagrów oczami dzieci.
W nocy z 9 na 10 lutego 1940 r., z zajętych przez Związek Sowiecki polskich Kresów Wschodnich deportowano pierwszych 140 tys. Polaków zamieszkujących te tereny, głównie rodziny polskich wojskowych, urzędników państwowych, a także pracowników leśnych i kolejowych. Przez władze ZSRS zostały one uznane jako „element niepewny”, zagrażający sowietyzacji okupowanych ziem.
Po latach wciąż ze wzruszeniem Jolanta Jarmołowicz, wtedy kilkuletnia dziewczynka, wspomina brutalną wywózkę na wschód:
„Wtargnęło kilku… zachowywali się jak bandyci. Ustawili mamę, babcię i nianię pod ścianą. Zaczęła się rewizja, wyrzucanie wszystkiego. powiedzieli, że wyjeżdżamy, zmieniamy miejsce pobytu. To był dzień 10 luty, to była pierwsza wywózka”.
Niestety, luty 1940 r. nie kończył gehenny Polaków zamieszkujących Kresy Wschodnie. Do czerwca 1941 r. Sowieci przeprowadzili łącznie cztery deportacje. Historycy szacują, że w ich ramach wywieziono w głąb Związku Sowieckiego co najmniej kilkaset tysięcy Polaków.
Ich sytuacja zmieniła się dopiero w 1942 r. Dr hab. Karol Polejowski z Działu Naukowego w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku nakreśla tło historyczne ich wybawienia:
„W czerwcu ‘41 roku kiedy Niemcy, dotychczasowy sojusznik Związku Sowieckiego, zerwał pakt o sojuszu i napadł na Związek Sowiecki. Rząd sowiecki zgodził się na podpisanie porozumienia z emigracyjnym rządem polskim i pod koniec lipca ‘41 roku w Londynie podpisano Układ Sikorski - Majski. Jednym z jego postanowień była amnestia dla polskich obywateli, którzy znaleźli się pod panowaniem sowieckim po wrześniu ‘39 roku. Również jednym z postanowień paktu Sikorski - Majski była decyzja o utworzeniu Armii Polskiej w Związku Sowieckim, na której czele stanął, zwolniony z więzienia w Moskwie, generał Władysław Anders. W ośrodkach formowania się polskich oddziałów na terenie Związku Sowieckiego pojawili się nie tylko zwolnienie z łagrów, byli żołnierze Armii Polskiej, ale także ludność cywilna: kobiety dzieci, osoby starsze. Generał Anders polecił przyjmować wszystkich zgłaszających się”.
Po wyprowadzeniu Armii Polskiej ze Związku Sowieckiego, polscy uchodźcy znaleźli schronienie w Afryce. Pierwsze obozy dla polskich cywilów, w tym dzieci, powstały na terenie Iranu, m.in. w Pahlevi i w Isfahanie. Poza tym swoje serca i granice dla polskich uchodźców otworzyły m.in. Indie, Meksyk, Tanganika, Uganda, Kenia i Nowa Zelandia. Częstokroć miejsca obozów, do których przybywali uchodźcy stawały się miejscem pielęgnowania polskich tradycji i kultury. Zakładano tam też sierocińce i szkoły. Wielu z nich nigdy nie powróciło do Polski.