Bilgəh
Bilgəh qəsəbəsi şimal və şərqdən Xəzər dənizi ilə əhatələnib, cənubdan Buzovna, qərbdən Nardaran və Maştağa qəsəbələri ilə qonşudur. Kəndin əhalisinin sayı 11 min nəfərdir. Bilgəhdə vaxtilə xalçaçılıq, ipəkçilik, toxuculuq inkişaf edib. Kəndin indiki sakinləri isə əsasən əkinçilik və gülçülüklə məşğul olurlar. Kəndin adı bəzi mənbələrdə bataqlıq yer mənasını verən “bilgəh” kəlməsi ilə əlaqələndirilir, bir başqa mənbələrdə isə barama yeri, ipək istehsal edilən yer anlamında olan “piləgah” sözü ilə izah edilir. Üçüncü versiya kimi kəndin adının Bilgə xaqanının adından götürüldüyü bildirilir. Ehtimal olunur ki, böyük türk xaqanı Bilgə xanın nəslindən olan şəxslər bu kəndin əsasını qoyublar.
Arxeoloji qazıntılar zamanı şərti olaraq “Dini bina” adlandırılan tikililər aşkar edilib.
Hamam kompleksi tikintisində aparılan tədqiqatlar zamanı 8 otaq müəyyən edilib. Burada təmizləmə işləri aparılarkən külli miqdarda məişətdə işlənən saxsı qab nümunələri tapılıb. Ümumiyyətlə, hamam tikili kompleksi tədqiqatçılar tərəfindən XVI-XVII əsrlərə aid edilir.
Hamam kompleksindən bir qədər aralıda isə qədim müsəlman qəbirləri aşkar edilib. Qəbirlər XVII-XIX əsrlərə aid edilir. Maddi mədəniyyət nümunələri içərisində əsasən metal, şüşə, dulus və daş işləmə sənət nümunələri üstünlük təşkil edir.
Bəzi araşdırmaçılara görə, VIII əsrdə İmam Museyi-Kazımın qızı Leyla, İmam Rzanın qızı Mübahidə düşmən təqiblərindən qaçaraq Bilgəhdə yaşamışlar. Əslində bu qədim Abşeron kəndi onların pənah yeri olub.
Bilgəh XIV-XV əsrlərdə Xəzər dənizinin böyük ticarət əhəmiyyətli limanlarından biri olub.
Xəzərin şərqində salınmış bu kiçik kənd böyük şəxsiyyətləri ilə tanınır. Şeyx Bağır ağa, Şeyx Rüstəməli, Molla Xalıq kimi görkəmli din xadimləri, Abşeron sakinlərinin hörmətlə xatırladıqları Hacı Əlbəndə, Molla Baba kimi xeyirxah insanlar Bilgəhdə yaşayıblar. Bütün bunlarla yanaşı Bilgəh həm də Azərbaycan elminə və mədəniyyətinə nəhəng simalar verib. Görkəmli bəstəkar Tofiq Quliyev, musiqişünas Elmira Nəzirova, şair Zeynal Cabbarzadə, incəsənət xadimləri Mirmahmud Kazımovski və Rauf Kazımovski Bilgəhdə dünyaya gəliblər.
Hər bir kəndin özünəməxsus simvolu olduğu kimi, Bilgəh deyəndə də ilk yada düşən zəfəran olur. Zəfəranın vətəni İspaniya olsa da, Bilgəh zəfəranı keyfiyyətcə heç də ondan geri qalmır. Hələ XIX əsrdə Bilgəh zəfəranı şöhrət qazanıb. Bakı kəndləri içərisində ən çox zəfəran istehsalı Bilgəhdə idi. O illərdə zəfərançılıq vacib gəlir mənbələrindən biri sayılırdı. Bu dəyərli məhsulun əsas hissəsi İrana ixrac olunurdu. Sovet dövründə yeganə olan Bilgəh “Zəfəran” sovxozunun istehsal etdiyi məhsul bütün SSRİ-də tanınırdı.
Bilgəh həm də sağlam iqliminə, saf ab-havasına, təbiətinə görə fərqlənir. Vaxtilə SSRİ-də şöhrət tapmış, bu gün də fəaliyyətini davam etdirən şəfa ocağının - Bilgəh Kardioloji Sanatoriyası 1950-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Çağdaş zəmanəmizdə də burada hər il minlərlə vətəndaşımız müalicə olunur.
Hazırda Dövlət başçısının “Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı” çərçivəsində Bilgəh kəndində infrastruktur təminatı, o cümlədən yol-nəqliyyat infrastrukturu daha da təkmilləşdirilmiş, əhalinin su və kanalizasiya, qaz, elektrik enerjisi, istilik təchizatı daha da yaxşılaşdırılmış, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idmanın inkişafı təmin edilmiş, yeni sosial obyektlər tikilmiş, sahibkarlığın inkişafı, sənaye, kənd təsərrüfatı, turizm sahəsində mühüm işlər görülmüşdür.